Cao Lỗ Vương, một trong những danh tướng nổi tiếng thời kỳ Âu Lạc, là người sáng chế ra nỏ thần và có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược của Triệu Đà. Cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn liền với những chiến công huyền thoại và di sản văn hóa quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Hãy cùng HoCao tìm hiểu về tiểu sử Cao Lỗ Vương qua các ghi chép sử sách và khảo cổ học.
Giới Thiệu Về Cao Lỗ
Cao Lỗ (277 TCN – 179 TCN), còn được biết đến với các tên gọi khác như Cao Thông, Đô Lỗ, Thạch Thần hay Đại Than Đô Lỗ Thạch Thần, là một tướng quân tài ba dưới triều An Dương Vương (Thục Phán), quê ở xã Cao Đức, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Ông là một trong những nhân vật lịch sử nổi bật của dân tộc Việt Nam vào thời kỳ Âu Lạc.
Cao Lỗ vốn xuất thân từ Văn Lang, làm bộ hạ cho Hùng Vương thứ 18, nhưng không được trọng dụng. Sau khi Âu Việt xâm lược Văn Lang, phò mã Nguyễn Tuấn tử trận, Vua Hùng phải tự sát. Cao Lỗ chán nản, rút lui vào rừng sống ẩn dật. Mãi đến khi Thục Phán (sau này là An Dương Vương) giết được danh tướng Đồ Thư và đánh bại đại quân nhà Tần, Cao Lỗ mới cảm phục và quyết định ra giúp Thục Phán. An Dương Vương rất quý trọng tài năng của ông, và từ đó Cao Lỗ trở thành một trong những tướng lĩnh cốt cán dưới triều đại mới.
Cao Lỗ nổi tiếng với công trình nỏ liên châu, một loại nỏ có thể phóng ra nhiều mũi tên cùng lúc, được mệnh danh là nỏ thần. Ngoài ra, ông còn là người khuyên Thục Phán dời đô từ miền núi xuống đồng bằng để tìm đất đóng đô, mở ra giai đoạn hình thành Thành Cổ Loa. Cao Lỗ được giao nhiệm vụ thiết kế và chỉ huy công trình xây dựng thành Cổ Loa, một thành trì quan trọng giúp bảo vệ quốc gia.
Với những công lao to lớn của mình, Cao Lỗ được người dân tôn vinh, và vào ngày 5 tháng 8 năm 2005, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã quyết định đặt tên ông cho một con đường ở trung tâm huyện Đông Anh, nhằm ghi nhận đóng góp của ông cho lịch sử và văn hóa dân tộc.
Sáng Chế Nỏ Liên Châu của Cao Lỗ
Cao Lỗ, một trong những vị tướng tài ba dưới triều An Dương Vương, nổi tiếng với công trình vĩ đại: nỏ liên châu, hay còn gọi là nỏ thần. Đây là loại nỏ có khả năng bắn nhiều mũi tên cùng một lúc, mỗi mũi tên đều được gắn mũi đồng sắc nhọn, tạo thành một vũ khí chiến đấu lợi hại. Sử sách cổ đã thần thánh hóa chiếc nỏ này, gọi nó là “Linh Quang Thần Cơ”, với khả năng khiến quân giặc khiếp sợ chỉ cần nhìn thấy nỏ.
Nỏ Liên Châu – Vũ Khí Lợi Hại của Âu Lạc
Cao Lỗ không chỉ là người sáng chế ra nỏ liên châu mà còn trực tiếp huấn luyện cho hàng vạn binh sĩ trong quân đội Âu Lạc về cách sử dụng loại vũ khí này. Những buổi huấn luyện diễn ra ngày đêm, và An Dương Vương thường xuyên theo dõi các buổi tập bắn tại Ngự xa đài, dấu tích của nơi này vẫn còn tồn tại ở góc đông bắc ngoài thành Cổ Loa.
Với tài năng bắn nỏ siêu phàm và sự sáng tạo trong việc chế tạo ra nỏ thần, Cao Lỗ được người dân tôn vinh là “Ông Nỏ”. Khi Triệu Đà xâm lược nước Âu Lạc, quân Triệu đã phải chịu thất bại thảm hại trước sức mạnh của nỏ liên châu. Các tay nỏ của Cao Lỗ bắn ra hàng nghìn mũi tên như mưa, khiến quân giặc phải tháo lui, xác chết chất đầy chiến trường.
Phát Hiện Khảo Cổ và Chứng Cứ Về Nỏ Liên Châu
Năm 1959, trong cuộc khai quật tại Cổ Loa, các nhà khảo cổ đã phát hiện một kho mũi tên đồng hàng vạn chiếc tại khu vực Cầu Vực. Đặc biệt, cuộc khai quật Đền Thượng năm 2005 đã phát hiện di tích lò đúc mũi tên đồng cùng các khuôn đúc mũi tên ba cạnh, chứng minh rằng khu vực tây nam thành Cổ Loa xưa kia chính là một binh xưởng chuyên sản xuất vũ khí cho quân đội của An Dương Vương.
Khảo cổ học cũng đã phát hiện lẫy nỏ ở một số di chỉ, như Làng Vạc (Nghệ An) và Cổ Loa (Hà Nội). Đặc biệt, hai chiếc lẫy nỏ được phát hiện tại Cổ Loa và hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, có niên đại khoảng 2500 – 2000 năm. Những chiếc lẫy này, khi được phục dựng, cho thấy đây là loại nỏ bắn nhiều mũi tên cùng lúc, với cơ chế nạp tên qua các rãnh khắc trên mặt phẳng của lẫy nỏ, sau khi thả lẫy, dây bật ra và phóng đi nhiều mũi tên một lần.
Nỏ Liên Châu và Các Phiên Bản Tương Tự tại Trung Quốc
Lịch sử ghi nhận rằng nỏ liên châu không chỉ xuất hiện tại Âu Lạc mà còn tồn tại ở Trung Quốc từ thời Chiến Quốc (khoảng 200 năm trước Cao Lỗ). Các loại nỏ liên châu Trung Quốc có hai kiểu cơ bản:
- Nỏ liên châu kiểu cũ: Loại này có mặt phẳng với nhiều rãnh để nạp được nhiều mũi tên. Mỗi lần thả dây, nỏ sẽ phóng ra nhiều mũi tên cùng lúc. Mặc dù có tầm bắn xa và rất hiệu quả trong chiến đấu, nhưng loại nỏ này khá cồng kềnh, cần phải gắn trên xe hoặc bệ, và phải có nhiều người vận hành.
- Nỏ liên châu kiểu mới: Loại này được cải tiến với một cơ cấu hộp chứa tên, có thể nạp tên nhanh chóng mỗi lần thả dây, nhưng chỉ bắn một mũi tên mỗi lần. Tuy không có tầm bắn xa như loại cũ, nhưng loại nỏ này lại gọn nhẹ, dễ sử dụng và có thể mang theo như một vũ khí cá nhân cho từng binh sĩ.
Mặc dù nỏ liên châu của Cao Lỗ và Trung Quốc có một số điểm tương đồng, nhưng sự phát triển và ứng dụng của nỏ liên châu tại Âu Lạc dưới thời An Dương Vương vẫn được coi là một kỳ công trong lịch sử quân sự, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ độc lập của dân tộc.
Cao Lỗ Vương Qua Đời
Triệu Đà, sau khi thất bại trong việc đối phó với An Dương Vương, đã bày mưu kế thông gia, khiến con trai mình là Trọng Thủy kết hôn với Mỵ Châu, con gái của An Dương Vương. Tuy nhiên, Cao Lỗ, vị tướng tài ba của Âu Lạc, đã kiên quyết phản đối và khuyên An Dương Vương không nên tin vào lời đề nghị này. Ông lo ngại rằng đây chỉ là mưu đồ của Triệu Đà nhằm thâm nhập vào nội bộ và lấy đi bí mật quốc phòng của Âu Lạc. Dù vậy, An Dương Vương không nghe lời khuyên của Cao Lỗ, mà lại tin theo những lời dèm pha từ Lạc hầu. Từ đó, Cao Lỗ dần bị An Dương Vương xa lánh và cảm thấy thất vọng, ông quyết định rời bỏ cung đình và tìm nơi ẩn cư.
Sau khi Trọng Thủy biết được những bí mật về hệ thống phòng thủ của Âu Lạc, đặc biệt là về nỏ thần của Cao Lỗ, hắn đã thông báo cho Triệu Đà, dẫn đến cuộc xâm lược của quân Triệu vào Âu Lạc. An Dương Vương bị quân Triệu đánh bại và phải thua chạy. Quân Triệu truy đuổi sát sao, và trong lúc tình hình nguy cấp, Cao Lỗ đã quyết định ra trận, chặn đường quân Triệu để giúp An Dương Vương thoát thân. Tuy nhiên, do Mỵ Châu tin lời Trọng Thủy, đã rải lông ngỗng để chỉ đường cho Trọng Thủy tìm theo dấu vết quân Âu Lạc, dẫn đến việc quân Triệu tiếp tục truy đuổi và bắt kịp.
Cao Lỗ, bị trọng thương trong trận chiến, đã cố gắng cưỡi ngựa chạy về phía Ái Mộ (nay thuộc xã Bồ Đề, huyện Gia Lâm), nghỉ ngơi một lát rồi tiếp tục chạy về vùng Bình Than (Lục Đầu). Không lâu sau đó, tướng quân Cao Lỗ qua đời vào ngày 4 tháng 4 âm lịch năm Nhâm Tuất (179 TCN). Sự ra đi của ông để lại một nỗi tiếc thương vô hạn cho nhân dân và lịch sử của quốc gia Âu Lạc.
Đền thờ Cao Lỗ Vương
Theo truyền thuyết dân gian, khi bị thương nặng ở cổ, tướng quân Cao Lỗ đã cố gắng buộc vết thương lại, rồi tiếp tục thúc ngựa chạy tới Ái Mộ (thuộc xã Bồ Đề, huyện Gia Lâm). Tại đây, ông nghỉ ngơi một lát trước khi tiếp tục hành trình về Bình Than, Lục Đầu. Tuy nhiên, sau một thời gian ngắn, ông đã qua đời.
Ngày nay, nhiều nơi trên đất nước vẫn lưu giữ đền thờ để tưởng nhớ công lao của Cao Lỗ. Các đền thờ ông có mặt ở nhiều địa phương như Ái Mộ (xã Bồ Đề, huyện Gia Lâm), Quảng An (phường Tứ Liên, Hà Nội), Bắc Ninh, Bình Than, Nghệ An, và nhiều khu vực khác. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, cũng có một ngôi đền thờ tướng quân Cao Lỗ trong chùa Giác Hạnh, tọa lạc tại số 51, đường Ông Ích Khiêm, quận 11.
Ngoài ra, trong tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam, nhiều người tin rằng Cao Lỗ chính là hoá thân của Quan Lớn đệ Ngũ Tuần Tranh. Do đó, ông còn được thờ ở nhiều đền thờ khác, trong các hệ thống tín ngưỡng dân gian và tôn giáo khác nhau.
Đền Cao Lỗ Diễn Châu được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa của huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Đền tọa lạc tại xã Diễn Thọ, huyện Diễn Châu, được xây dựng để thờ tướng quân Cao Lỗ, người có công lớn trong lịch sử dân tộc.
Ngoài ra, Cao Lỗ còn được thờ tại Chính Điện của khu Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia Đền Cuông. Đền Cuông, một di tích cổ có lịch sử hàng nghìn năm, đã được Chủ tịch tỉnh Phan Đình Trạc chỉ đạo phá hủy và trùng tu để bảo tồn và phát huy giá trị di sản tại xã Diễn An, huyện Diễn Châu, Nghệ An.
